Jurnal Skripsi Filologi

PANEMBAH SAJRONE NASKAH ASRARUS SHALAT : LARASING ISI SARTA PANGGUNANING BASA

Nahdiyah

Pendidikan Bahasa Daerah, FBS, UNESA (nadiaunesa@gmail.com)

Abstrak

Naskah mujudake sawijining seratan tangan nganggo aksara tartamtu kang isine ngenani pamikire panyerat. . Anane panliten kanthi objek naskah bisa migunani tumrap bebrayan umum kang pengin ngerteni isine naskah, merga luwih gampang yen mangerteni isine naskah kang wis diteliti, lan wis awujud seratan latin. Salah sawijine cara kanggo neliti naskah yaiku kanthi migunakake ilmu filologi.

Ancasing panliten iki yaiku (1) Mangerteni  wujud studi kritis teks saka naskah Asrarus Sholat. (2) Mangerteni babagan panembah (ibadah) sajrone teks Jawa Islam kang arupa naskah Asrarus Sholat.  (3) Mangerteni larasing isi teks Asrarus Sholat karo kitab Mabadi’ lan buku Fiqih Islam.

Metode kang di gunakake sajrone panliten iki yaiku metode deskriptif kualitatif lan deskriptif komparatif, metode kualitatif digunakake kanggo njentrhake isi saka naskah lan metode komparatif digunakake kanggo bandingake lan nglarasake isi naskah karo kitab Mabadi’ lan buku Fiqih Islam.

Asil saka bandingake lan ngalrasake marang Kitab Mabadi lan buku Fiqih Islam mau nuduhake yen sajrone ngandharake tata cara shalat ana kang beda, kayata dunga kang diucap ana kang diambali ping telu ana kang mung pisan. Bab kasebut dijalari amarga madzhab kang dianut beda-beda.

Panggunane basa sajrone naskah Asrarus Shalat nggunakake maneka werna ragam basa. Ragam basa Jawa ngoko, Krama, Dialek, uga nggunakake ragam basa campuran (Jawa – Arab). Pamilihe tembung kang khas sajrone naskah asrarus shalat yaiku tembung-tembung kang kena tambahe swara ing wiwitane tembung kang ora nganti ngowahi surasane tembung (protesis).  uga sudane swara ing wiwitane tembung kang ora nganti ngowahi surasane tembung (aferesis).   

A.        PURWAKA

Naskah mujudake sawijining seratan tangan nganggo aksara tartamtu kang isine ngenani pamikire panyerat. Katitik saka isine, naskah bisa arupa prosa utawa puisi. Basa kang digunakake maneka werna, ana kang migunakake basa Jawa kuna, basa Jawa pertengahan, lan uga basa Jawa anyar. Kejaba iku aksara kang digunakake uga maneka werna ana kang gunakake askara Jawa, aksara Jawa – Bali, aksara Arab pegon lan uga aksara latin. Wujude naskah, ana kang diserat ing kertas utawa daluwang uga ana kang ditulis ing lontar.

Anane panliten kanthi objek naskah bisa migunani tumrap bebrayan umum kang pengin ngerteni isine naskah, merga luwih gampang yen mangerteni isine naskah kang wis diteliti, lan wis awujud seratan latin. Salah sawijine cara kanggo neliti naskah yaiku kanthi migunakake ilmu filologi. Miturut Baried (1994:2) filologi tegese kawruh kang dibutuhake kanggo mengerteni isi kang kinandhut sajrone tulisan lawas utawa naskah. 

Lumantar konsep mau naskah kang awujud tulisan bisa diselametake. Ewa semono, proses panliten iki merlokake wektu kang suwe, kaya kang wis diandharake mau naskah lawas biasane nggunake aksara kang ora sembarang pawongan bisa mangerteni. Mula anggone bisa ngerteni isine naskah kudu lumantar proses-psroses kayata; inventarisasi naskah, deskripsi naskah, alih basa, alih aksara, transkripsi, transliterasi lan ngaji isi saka naskah kasebut. Lumantar proses-proses kasebut panliten tumeka marang proses edisi ilmiah teks.

Purnomo (2013: 50-53) ngandharake yen edisi ilmiah teks mujudake terbitan saka sawijining teks (karya sastra) kang ana sajrone naskah-naskah tartamtu, kanthi nggatekake lan lumantar studi ilmiah tartamtu sajrone pamarekan filologis. Metode-metode kang digunakake nerbitake teks sajrone prepektif edisi ilmiah gumantung kabutuhan, lan gumantung objek kang digunakake, metode-metode kasebut kayata: 1) Metode Naskah Tunggal. 2) Metode Intuitif. 3) Metode Sintesis. 4) Metode Lengger lan, 5) Metode Lachmaan (objektif).

Naskah minangka sawijining karya sastra lawas miturut Purnomo (2011:20), kaperang  sacara periodik miturut jaman sastra sistem puitikane, kayata: Sastra Jawa Kuna, Sastra Jawa Madya utawa Pertengahan, lan Sastra Jawa Anyar. Wondene Sastra Jawa Anyar kaperang maneh dadi rong kelompok yaiku sastra kalsik lan sastra pesisisran. Sastra Jawa klasik ngrembaka ing kraton nengenanke babagan pitutur, wondene sastra Jawa pesisiran ngrembaka ing daerah pesisiran lan nengenake babagan piwulang agama islam.

 Salah sawijine tulisan kang arupa piwulang agama yaiku naskah Asrorus Sholat kang uga ditulis kanthi aksara Arab Pegon. Naskah Asrorus Sholat iki disimpen ing  museum Mpu Tantular Jl. Raya Buduran – Jembatan Layang, Sidoarjo, Jawa Timur kanthi nomer inventaris 07.278M. Naskah iki minangka salah sawijining koleksi museum Mpu Tantular kang asale saka Sumenep, Madura. Naskah iki mlebu ing Musium Mpu Tantular tahun 1998.

Naskah Asrorus Sholat kang duweni teges “Rahasia Sholat” kaya kang ana sajrone naskah kasebut kang unine kaya mengkene “Walikullin fi’lin min af’aalihaa asrorun yata’allau bihal ma’aanii (Lan ing saben-saben pagaweyan saking pagaweyan (shalat) Iku pirang-pirang rahasia kang gumantung Ing pirang-pirang makna) saka pedhotan kasebut bisa dingerteni yen saben penggaweyan (sholat) iku duweni rahasia lan duweni makna. Naskah kasebut uga  ngandharake babagan syari’at agama kang diperang dadi rong bab, bab 1 ngandharake ngenani tata cara sholat, lan ing bab 2 ngandharake hukum agama. Bentuk puitika NAS iki arupa gancaran.

Naskah Asrarus Shalat kang duweni makna rahasia shalat nengenanke babagan ibadah utawa panembah, dene panembah mujudake sawijining sesembahan, ananging ing kene kang dirembug ora ngenani sesembahane nanging ngenani tata carane sembahyang kang isine ora ana sesembahan mung anane pandunga lan panyuwun. Muhammad (2012: 17) ngandharake manembah mujudake lelakon ngasorake dhiri ana sangarsane Allah SWT kanthi nekani sekabehe dawuh lan ngadohi sekabehe awisane Allah SWT. Tumindak mau kaleksanan kanthi rasa tersna lan ngagungake Allah SWT. Kang ditindakake sajrone manembah mau mujudake bab-bab kang ditresnani lan diridhai dening Allah SWT, kaya doa, zikir, shalat, tresna, lan sepadane.

 Padatane sajrone kitab fiqih ora karembug hakekate panembah, ananing ngenani tata carane manembah kang diarani sembahyang utawa sholat. Shalat minangka salah sijine kawajiban kang kudu ditindakake dening pawongan kang nganut agama Islam kang wis genepi syarat-syarat kang dadekake pakaryan kasebut wajib. Dalil kang majibake shalat akeh banget salah  sijine kaya kang ana ing Quran surat Al-‘Ankabut ayat 45 “Tindakna shalat, satemen shalat iku dadi pepalang kelakuan kang keji lan mungkar”. Hasan (2000:18), ngandharake miturut etimologine shalat ateges dunga, yen miturut epistemologine shalat ateges sakabehe pocapan lan pakaryan kang diwiwiti takbiratul ihram lan dipungkasi salam, kanthi syarat kang wis ditentokake.

Jaman saiki uga akeh buku-buku kang ngrembug tata cara sholat, mula saka iku ing kene bakal dibandingake kepriye andharan sajrone naskah lawas lan buku-buku anyar anggone nerangake tata cara sholat.

Piwulang-piwulang agama utawa syari’at kang diandharake lumantar karya sastra mesthi beda karo ngandharake pawarta lan bab-bab kang dumadi ing panguripan. Kahanan kasebut amarga basa sajrone karya sastra duweni titikan kang unik, kang beda karo basa padinan. Nalika nintingi panggunaning basa sajrone naskah Asrarus Shalat iki bakal  nganggo prinsip stilistika.

Pamawas kang diwujudake arupa tulisan bisa maneka werna bentuke ana kang bentuke tulisan formal, karya ilmiah, lan karya sastra. Karya sastra duweni titikan kang bedakake antarne karya siji lan sijine, merga saben panyerat utawa pengarang karya sastra duweni cara-cara kang unik sajrone ngandharake maksud lan tujuan arupa tulisan.

 Perlu anane panliten kang ngrembug  basa sajrone karya sastra, merga basa sastra duweni titikan khusus kang ora padha karo basa kang digunakake kanggo komunikasi padinan. Kaya sajrone panliten iki bakal diandharake tembung-tembung khas kang digunakake sajrone ngandharake babagan syariat Islam sajrone  naskah Asrarus Shalat.

Dipilihe naskah Asrarus Shalat dadi objek panliten merga naskah kasebut narik kawigaten, utamane ing bab 1 sajrone naskah kasebut kang ngerembug ibadah (shalat), kaya irah-irahan saka naskah kasebut yaiku Asrarus Shalat, mula kang bakal di bahas ing kene ngenani panembah lan tata carane manembah. Tata cara manembah mau bakal di larasake karo kitab lan buku fiqih modern kang arupa kitab Mabadi lan buku Fiqih Islam. Saliyane iku naskah Asrarus Shalat kang kagolong reriptan sastra bakal di onceki babagan panggunaning basa. 

Panliten kanthi objek naskah duweni tujuwan suapaya bisa menehei kawruh tumrap masyarakat kepriye pawongan jaman biyen anggone ngandharake babagan syariat agama, lan kepriye bedane karo kitab lan buku ing jaman saiki. Adhedasar pamawas kasebut  mula panliten iki diwenehi irah-irahan “Panembah Sajrone Teks Jawa Islam, Studi Ktitis Naskah Asrarus Shalat, Larasing Isi lan Panggunaning Basa”.

B.        METODE

Metode panliten kang digunakake sajrone panliten iki yaiku metode panliten kualitatif. Sukmadinata (2015: 60) ngandharake yen panliten kualitatif (qualitative research) mujudake salah sawijining panliten kang ditujokake kanggo kanggo njlentrehake lan nintingi kedadeyan, aktivitas sosial, soalah bawa, kapitayan, pamanggih, panggalih pawogan sacara individu utawa kelompok. Panliten kualitatif duwen tujuan loro, kang kapisan kanggo gambarake lan ngandharake (to describe and explore) kang kapindo kanggo gambarake lan njlentrehake (to describe and explain).  Kanthi cara kasebut dikarepake supaya panliti bisa ngonceki isi lan suntingan teks saka NAS lan gampang anggone ngandharake sarta njlentrehake asil saka panliten.

Saliyane nggunakake metode panliten kualitatif panliti uga gunakake metode pnliten deskriptif komparatif, miturut Nazir (1998:68) metode deskriptif komparatif  yaiku salah sawijining metode panliten kang asifat bandingake. Panliten iki di tindakake tumrap doleki padha lan bedane fakta lan sifat saka objek kang diteliti. Metode komparatif asifat ex post facto, tegese sekabehe dhata kang ditliti wis ana sadurunge. 

 Kanggo nintingi naskah uga nggunakake teori filologi,  Baried (1994:2) ngandharake filologi yaiku kawruh kang dibutuhake kanggo upaya mengerteni isi kang kinandhut sajrone tulisan lawas uatawa naskah. Sajrone nintingi naskah kasebut nggunakake Metode satndar digunakake sajrone nyunting naskah tunggal, Miturut Djamaris (2002:24) bab-bab kang perlu digatekake sajrone nggunakake metode naskah tunggal kang ditindakake kanthi metode standar yaiku: (a) nranslit teks. (b) benerake kaluputan sajrone teks. (c) nggawe cathetan owah-owahan. (d) menehi komentar. (e) merang teks. (f) nyusun dadftar tembung kang angel dingerteni.

Sumber dhata kang digunakake sajrone panliten iki yaiku NAS kang disimpen ing  museum Mpu Tantular Jl. Raya Buduran – Jembatan Layang, Sidoarjo, Jawa Timur kanthi nomer inventaris 07.278M. Naskah iki minangka salah sawijining koleksi museum Mpu Tantular kang asale saka Sumenep, Madura. Aksara kang digunakake sajrone NAS yaiku aksara Arab lan Arab Pegon, basa kang digunake yaiku basa Arab lan Basa Jawa. NAS  ditulis kanthi wujud gancaran kang kasusun saka 43 kaca.  Isi saka naskah kasebut ngenani tata cara sholat, tauhid lan fiqih, dene kang bakal diteliti yaiku bab fiqih mligine ngenani hukum agama lan bakal didukung kanthi dhata saka Al-quran lan Hadist.

Sumber dhata sekunder saka panliten iki yaiku buku-buku fiqih ing jaman saiki. Buku-buku kasebut arupa kitab kuning lan buku umum, kang arupa kitab kuning kaya kitab Mabadi’ Fiqih “Al Mabadi’u Al Fiqhiyatu” (Umar Abdul Jabbar), lan buku kang umum salah sijine “Fiqih Islam” (H. Sulaiman Rasjid). Isi saka buku-buku fiqih modern kang maneka werna gaya anggone ngandharake bab agama, bisa digwe kanggo ngelarasake isi saka sumber dhata primer awujud NAS iki.

Sajrone panliten iki kang dadi instrumen panliten yaiku panliti dhewe. Pamilihing panliti minangka instrument utama, amarga panliti nduweni kalungguhan kang wigati tinimbang instrument liyane. Miturut Moleong (2005:121) panliten kang nggunakake human instrument, tegese panliti minangka pangrancang utawa pangrantam panliten, kang nindakake panliten, kang nintingi panliten, lan dadi panglapor panliten.

Saliyane panliti kang dadi instrument kanggo nyengkuyung panliten iki nggunakake panliten tambahan kang arupa kartu, stiker, cathetan, lan bulpen,  kang dgunakake kanggo ngumpulake dhata-dhata kang bakal ditintingi. 

Tatacara pangumpule dhata sajrone panliten iki yaiku kanthi cara maca lan nyathet, kang di tindakake kanthi maca teks naskah Asrarus Shalat sacara jangkep lan menehei tanda utawa catetan tartamtu.

 Tata cara nintingi dhata sajrone panliten iki nggunakake metode naskah tunggal merga objek kang digunakake mung sak naskah,  kanthi edisi standar. Kang ditindakake yaiku deskripsikake naskah, nyulihi tembung-tembung sajrone naskah, nyunting lan ngritiks teks, ngandharake isi sajrone naskah, bandingake isi sajrone naskah karo buku fiqih modern, analisis panggunanning basa nganggo prinsip stilistik, lan gawe dudutan.  

C.        ANDHARAN

1.          Dheskripsi Naskah

Deskripsi naskah minangka wujud panjlentrehane naskah, saka papan, wujud sacara umum lan wujud sacara khusus, Purnomo (2007: 33) ngandharake bab-bab kang perlu digatekake sajrone ndeskripsikake naskah yaiku: a. papan nyimpen naskah, b. nomer (yen ana) ditulis kanthi jangkep, c. panyerat (bisa panerbit utawa penyalin), d. bahan naskah (daluwang, kertas, lontar, kulit, papyrus, bilahan bamboo lsp), e. ukuran naskah, cacahe kaca (lempit, utawa bilah), f. jumlah pada saben sakaca, g. jinis tulisan, h. kahanan tulisan (jelas, blawur, rusak), h. kahanan naskah, umur naskah, lan j. bab-bab kang gayut karo kahanan fisik naskah.

1.1      Irah-irahan Naskah

Irah-irahan minangka babagan kang wigati merga bab kasebut minangka salah sijine identitas kanggo ngenal naskah. NAS iki ing panggon panyimpenane yaiku ing museum Mpu Tantular Jl. Raya Buduran – Jembatan Layang, Sidoarjo, Jawa Timur kanthi nomer inventaris 07.278M iki diwenenhi irah-irahan “Asrarus Sholat”.

1.2      Papan Kanggo Nyimpen Naskah

Papan kanggo nyimpen NAS iki ing museum Mpu Tantular Jl. Raya Buduran – Jembatan Layang, Sidoarjo, Jawa Timur kanthi nomer inventaris 07.278M. Naskah iki minangka salah sawijining koleksi museum Mpu Tantular kang asale saka Sumenep, Madura.

1.3      Panulis lan Wektu Panulising Naskah

Mangerteni panulis lan wektu panulising naskah iku ora gampang. Ora saben naskah nuduhake sapa panulis kang kang nyerat naskah kasebut,  senajan seperangan uga ana kang nyebutake panulis lan wektu panulisaning naskah sacara cetha, sinirat, sandi asma lan lumatar sengkalan. Anggone nyebutake bab kasebut biasane ana ing ngarep naskah utawa kang diarani manggala, uga ana kang ing pungkasan naskah kang diarani kolofon.  Ana saperangan naskah kang ora nyebutake panulis lan wektu paulising naskah babar pisan.

Kaya NAS iki, sajrone NAS ora disebutake sapa pangripta/panulis lan wektu panulising naskah.  NAS iki masuk ing museum Mpu Tantular Jl. Raya Buduran – Jembatan Layang, Sidoarjo, Jawa Timur, ing tahun 1998, lan naskah kasebut asale saka Madura.

1.4           Ukuraning Naskah

Ukuraning NAS bakal diandharake lumantar tabel ing ngisor iki:

NO	BAB	ANDHARAN	KATRANGAN
1	Cacahe Kaca	73 Kaca + 8 Kaca	Saben sakaca kasusun saka 6 pada, Samak lan lembaran kosong ana tempelan katrangan naskah saka museum.
2	Ukuran Naskah	19.5 cm x 14.5 cm	Dawane naskah 19.5 cm lan ambane 14.5 cm
3	Kandele Naskah	1 cm
4	Ukurane Aksara	1.5 cm lan 0.7 cm	1.5 cm minangka ukurane aksara Arab lan 0.7 cm minangka ukuran aksara Arab Pegon

1.5           Kahanan Naskah

Kahanan naskah AS iki isih kagolong apik, nanging saperangan ana tembung kang ora bisa kawaka merga kang dadi objek panliten ini arupa kopian saka  NAS, naskah kang asli isih kasimpen ing  museum Mpu Tantular Jl. Raya Buduran – Jembatan Layang, Sidoarjo, Jawa Timur.

1.6           Wujud Naskah

Wujud saka NAS iki yaiku seratan tangan kang kaserat ing daluwang, arupa gancaran, saben sakaca kasusun saka 6 pada, ukarane arupa aksara Arab lan mawa basa Arab, lan ing ngisore ana kang diarani makna gandul kang arupa aksara arab pegon mawa basa Jawa. Naskah kang diteliti arupa kopian saka naskah asli kang kasimpen ing museum Mpu Tantular Jl. Raya Buduran – Jembatan Layang, Sidoarjo, Jawa Timur kanthi nomer inventaris 07.278M.

1.7           Tulisan Naskah

Tulisan NAS iki arupa aksara Arab mawa basa Arab lan aksara arab pegon mawa basa Jawa. Tulisan naskah ditulis ing kertas kang rada kandhel, warnane rada coklat tulisan askara Arab lumayan gedhe, aksara arab Pegon minangka makna utawa terjemahan saka tulisan Arab mau ditulis luwih cilik. Saperangan tulisan ora jelas merga kang dadi objek panliten ini arupa kopiane NAS, naskah kang asli isih kasimpen ing  museum Mpu Tantular Jl. Raya Buduran – Jembatan Layang, Sidoarjo, Jawa Timur.

1.8 Basaning Naskah

Basa kang digunakake ing naskah AS iki migunakake basa Arab lan basa Jawa kang di tulis ing aksara arab pegon. Saliyane basa Jawa kang baku, sajrone naskah AS iki uga ana kang nggunakake  dialek.

1)       Basa Arab

Basa arab sajrone NAS iki minangka isi pokok saben kaca kasusun saka 6 pada, kaya pedhotan ing ngisor iki:

Assholaata tanha anil fakhsyaa’I

Wanniyatu biqoshdi ada’i

Fardhi wal imtitaali

Li awaamirilllahi qod dzakarotuha

Min af’aali makhsushotin

Wattakbiru bitaqdimillaahi ta’ala

saliyane pedhotan iku saben kaca saka NAS iki nggunakake basa Arab kang nisore diweni makna per tembung nggunakake basa Jawa. Panggunanane basa Arab sajrone NAS iki minangka basa kang dominan.     

2)       Basa Jawa

Basa Jawa sajrone NAS iki minangka makna gandul sangisore basa Arab mau, basa Jawa katulis mawa aksara arab pegon, saben satembung dimaknani nganggo basa Jawa, dadi anggone ngerteni makna saben sapada perlu ngrakit tembung-tembung mau supaya dadi makna kang pener. Kaya pedhotan ing ngisor iki:

Tegese anembah amba ing tuan ing saben-saben

Nalika lan ing saben-saben wektu lan ing tuan

Anjaluken tulung tegese anjaluken tulung amba ing tuan

Ing dalem sekabehane hajat lan pangabekti

Muga aweh tuduh tuan ing amba ing dalan bener

Tegese muga netepaken tuan ing amba ing atase dalan

      

pedhotan kasebut nuduhake yen basa Jawa digunakake minangka makna saka tembung basa Arab kang di maknani tembung baka tembung, kaya larik kapindho “Nalika lan ing saben-saben wektu lan ing tuan”  pangguanane tembung “nalika” kang diterusake tembung “lan” ora baku yen dadi kalimat, mula anggone ngerteni makna kanthi utuh kudu ngrakit tembung-tembung mau supaya dadi makna kang pener.

3)       Basa Dialek

Saliyane basa Arab lan basa Jawa sajrone NAS iki uga ana basa Dialek, nanging ora saben kaca ana basa dialek mung saperangan wae, kaya pedhotan iki:

Minal qirooati wal af’aali

Bayane saking wewacane lan saking penggawene

Min af’aali makhsushotin

Bayane saking pengaweyan kang tartamtu

Minal adzkaari wadda’waati

Bayane saking sekabehe panebut lan sekabehe dungo-dungo

Minassana’I wal bashori wa

Bayane saking pamiyarsa lan peningal lan

Bimaa syahidallahu minannafyi

Ing barang kang anekseni Allah bayane saking nafi

Minal ayaati wal ikhbaari

Bayane saking sekabehe ayat lan hadist

Fil qur;aani minal aayaati

Ing dalem qur’an bayane saking sekabehe ayat

Tembung “Bayane” asale saka tembung “Al Bayan” saka basa Arab kang duweni makna “Pituduh”, tembung kasebut  minangka tembung tambahan, kang dadi ciri khas anggone ngandharake isi sajrone NAS. Saking pangirane panliti tembung kasebut minangka dialek saka panulise NAS. Tembung “bayane”  kerep digunakake sajrone budaya pesantren, anggone maknane kitab kuning para kiyai utawa ustad kerep nggunakake tembung kasebut.

2.         Suntingan Teks

2.1   Lelandhesane Suntingan Teks

Lelandhesan kang digunakake kanggo nyunting teks kang arupa aksa lan tanda utawa bab-bab kang kurang cetha bakal diandharake ing ngisor iki:

1)       Tembung kang di tulis kandel minangka transliterasi saka basa arab.

2)       Tembung kang di tulis miring minangka transliterasi saka arab pegon

3)       Tandha kang digunakake sajrone nyunting teks:             (underline) kanggo tembung kang bakal diwenehi komentar

2.2    Asiling Suntingan Teks

Asil transliterasi saka Naskah Asrarus Shalat kang sabanjure disingkat dadi NAS iki, bakal disunting adhedasar topik bahsan kang wis diandharake ing underaning panliten. Saperangan suntingan teks sajrone NAS iki yaiku:

Bismillahirrahmanirrahim

Bismillahirrahmanirrahim

I’laam annassyuru’u

  ing setuhune kelakuwan

Fisshalaati bil ilmi wa

Ing dalem shalat  iku  ilmu lan

Huwa an ya’lama amran min

ya angaweruhi ing perentah

Awaamirillahi ta’aala

Saking perentahe allah ta’ala

Man ya’maluhaa kamaa umiruu

Sapa wong kang anglampahi (shalat) kaya kang kaprentah kabeh kelakuwan

No	Tembung	Komentar
1.	Kawekanana	Saka tembung “ ‘alimun”  maknane “weruh” kawuwuhan dhomir  anta dadi I’lam (fi’il amar) maknane dadi “Kaweruhana”. Mula tembung “Kawekanana”  bisa dingerteni “Kaweruhana”.
2.	Lawan	Huruf Ba (Bi) yen digabung karo tembung aran duweni makna “kanthi”. Sajrone NAS kang dimkanane Lawan di sunting dadi Kelawan kang duweni makna mirip karo kanthi.

3.     Panembah (Shalat)

Kang ditindakake sajrone manembah mujudake bab-bab kang ditresnani lan diridhai dening Allah SWT, kaya doa, zikir, shalat, tresna, lan sepadane. Shalat minangka salah sijine bab kang mujudake ibadah utawa menembah marang Allah SWT. Salah sawijine bentuk ibadah kang utama yaiku sholat.

Hasan (2000:18), ngandharake miturut etimologine shalat ateges dunga, yen miturut epistemologine shalat ateges sakabehe pocapan lan pakaryan kang diwiwiti takbiratul ihram lan dipungkasi salam, kanthi syarat kang wis ditentokake. Shalat minangka salah sijine kawajiban kang kudu ditindakake dening pawongan kang nganut agama islam kang wis genepi syarat-syarat kang dadekake pakaryan kasebut wajib. Dalil kang majibake shalat akeh banget salah  sijine kaya kang ana ing pedotane Quran surat Al-‘Ankabut ayat 45

وَاَقِمُ اَلصَّلَاةَ اِنّ اَلصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَلْمُنْكَرِ

Tegese:

“Tindakna shalat, satemen shalat iku dadi pepalang kelakuan kang keji lan mungkar”.

Miturut Shiddieqy (2000:10) shalat yaiku saperangan pocapan lan pakaryan kang diwiwiti takbir lan dipungkasi salam kanthi rukun lan syarat tartamtu kanggo ibadah marang Allah SWT

3.1 Bab-bab Kang Dadekake Pawongan Duweni Kuwajiban Shalat

1)    Islam

2)    Suci saka haid (kotoran) lan nifas

3)    Duweni akal (ora edan)

4)    Baligh

5)    Ngaweruhi perentah shalat

6)    Sadar

3.2  Bab-bab Kang Dadekake Sahe Shalat

1)       Suci saka hadas

2)       Suci awake, busanane, lan panggone saking najis

3)       Nutupi aurat

4)       Ngaweruhi manjinge wektu shalat

5)       Ngadep kiblat

3.3 Rukun Shalat

1)       Niat

2)       Ngadek kanggo kang kuwasa

3)       Takbiratul ihram

4)       Maca Fatihah

5)       Rukuk

6)       I’tidal

7)       Sujud

8)       Lungguh ing antarane sujud loro.

9)       Tahiyat akhir

10)   Maca tasyahud akhir

11)   Maca shalawat marang nabi

12)   Aweh salam kang kapisan

13)   Ngurutake saben-saben rukun shalat

3.4 Bab-bab Kang Batalake Shalat

1)       Ninggalake salah sawijine rukun shalat

2)       Ninggalake salah sawijine syarat sah shalat

3)       Ngomong

4)       Obah-obah kang disengajar sajabane gerakan shalat

5)       Mangan utawa ngombe

4.         Makna Asrarus Shalat

Naskah Asrorus Sholat kang duweni teges “Rahasia Sholat” kaya kang ana sajrone naskah kasebut kang unine kaya mengkene “Walikullin fi’lin min af’aalihaa asrorun yata’allau bihal ma’aanii (Lan ing saben-saben pagaweyan saking pagaweyan (shalat) Iku pirang-pirang rahasia kang gumantung Ing pirang-pirang makna). Asrarus Shalat saka tembung Basa Arab “Sirrun” kang duweni makna “rahsia” di jamakake dadi “Asrorun” duweni teges “pirang-pirang rahasia”, lan “shalat” duweni teges “dunga”. Asrarus sholat duweni makna “pirang-pirang rahasiae dunga”. (Munawwir (2013:628))

4.1 Tintingan Saben-saben Penggaweyan Sajrone Shalat

1)    Ngadeg

Ngadeg minangka salah sawijine rukun shalat, sajrone NAS pakaryan ngadeg kanthi antep minangka gambaran saking netepi perentah ninggalake maksiyat lan perkara kang ala. Kaya pedhotan saka Al-Quran اِنّ اَلصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَلْمُنْكَرِ “Satemene shalat iku dadi pepalang kelakuan kang keji lan mungkar”. Kanthi dalil saka Al-Quran mau bisa di tegesi yen ngadeg sajrone nindakake shalat minangka cara netepi kabeh kelakuan lan ngawula marang gusti. Saking kang wis ditindakne mau mula Allah bakal ngadohake saking perkara kang ala lan kelakuwan kang mungkar.

2)    Niyat

Niat yaiku nyengaja nindakake sawijining bab. Niyat sajrone shalat yaiku nyengaja manut perentahe Allah arupa nindakake shalat kanthi ikhlas. Sajrone naskah kasebut dijlentrehake yen niyat iku duweni makna sengaja ngelakoni perentah-perentah saking penggaweyan tartamtu.

3)    Takbir

Takbir minangka rukun shalat kang dadi tetengere diwiwitine shalat. Ngagungake Allah lumantar takbir minangka gambaran anggon kita madep marang Allah lan ninggalake perkara kang asifat duniawi. Takbir duweni makna ngagungake Allah, mula kudu antep lan yakin yen ora ana kang luwih agung tinimbang Allah.

4)    Tawajjah

Tawajjah duweni makna nyengaja madep marang Allah kelawan penggaweyan lan pocapan. Tawajjah minangka wacan pambuka kang isine ngenani puji-pujian marang Allah. Sarta ngadepake sekabehe jiwa lan raga marang Allah kang dadekake sekabehe langit lan bumi. Lan duweni pangarep-arep supaya Allah ngereksa saking golongan wong musyrik. Satemene sekabehe tumindak, shalat, urip lan mati kabeh keduwe Allah.

5)    Ta’awudz

Ta’awudz duweni makna ngarep-arep pangreksane Allah saking penggawe ujub. Kanthi cara maca ta’awudz ing rakaat pertama sadurunge maca Fatihah, duweni pangarep-arep pangreksane gusti Allah saking godane setan lan gambaran sifat setan kang arupa sifat ujub lan gumedhe.

6)    Rukuk

Rukuk duweni makna nyengaja anteng lan wedi sarta percaya marang Allah. Rukuk minangka gambaran ngasorake dhiri marang Allah, tunduk marang sifat Allah kang Agung. Sajrone rukuk maca Subhana robbial adhimi kang duweni makna maha suci pengeranku kang Maha Agung. 

7)    I’Tidal

Sajrone naskah kasebut dijlentrehake yen I’tidal duweni makna jeda antarane rukuk lan sujud supaya digawe dzikir. Sajrone I’tidal ngucapake sami’ Allahu liman hamida, makna saka ucapan kasbut minangka donga lan wujud rasa tresna marang Allah kang Maha Miyarsa marang saben-saben bab kang dirungu dening driya pangrungu.  

8)    Sujud

Sajrone naskah kasebut dijlentrehake yen sujud duweni makna nginakaken awak marang Allah, kanthi cara nyelehake sbatuk marang panggonan asor (bumi). Anggota badan kang di tempelake  ing bumi ana pitu, yaiku bathuk, epek-epek loro, dengkul loro, lan driji sikil kekarone, kanthi maca subhana rabbial a’la wabihamdi kang duweni makna Maha suci Allah Pengeranku kang Maha luhur. kang nyiptakake manungsa saka lebu kanthi nikmat arupa pangrungu, panyawang, pangucap, pangrasa, tangan loro, sikil loro lan liyane saka anggota badan. Sujud minangka gambaran rasa tunduk lan ngasorake dhiri marang Allah.

9)    Lungguh ing Antarane Sujud Loro

Sajrone naskah kasebut dijlentrehake yen Lunggug ing antarane sujud loro duweni makna arep-arep pangapurane lan rahmate sarta pituduhe Allah. Kanthi maca rabbighfirli, warkhamni, warzuqni, warfa’ni, wahdini, waafini. Rabbighfirli duweni pangarep-arep supaya Allah aweh pangapura saking dosa-dosa kang kapungkur. Warkhamni duweni makna pangarep-arep supaya Allah aweh welas asih sajrone susah lan bungah. Warzuqni duweni makna pangarep-arep supaya Allah aweh rizqi nalika butuh. Warfa’ni duweni makna pangarep-arepsupaya Allah ngangkat drajat kita sangarsane.  Wahdini duweni pngarep-arep supaya Allah aweh hidayah lan pituduh saking dalan kang ora bener. Waafini duweni pngarep-arep  suapaya Allah aweh pangapura saking pakaryan kang ora becik.

10)   Shalawat Marang Nabi

Sajrone naskah kasebut dijlentrehake yen Shalawat marang Nabi duweni makna aweh pujian marang para Nabi. Makna saking wacan sajrone tahiyat yaiku shalawat marang nabi isine ngenani Allah kang aweh keselametan marang Nabi Muhammad SAW, lan rahmat  uga berkahe terus mili marang umate Nabi Muhammad SAW. Makna saking nyekseni satemene ora ana Pengeran kejaba Allah  yaiku, ora ana kang madani Allah, ora duwe turun, ora dituruanke, Allah minangka dzat kang siji. Makna saking nyekseni Nabi Muhammad minangka utusane Allah yaiku percaya yen Nabi Muhammad minangka utusane Pengeran.

11)   Salam

Sajrone naskah kasebut dijlentrehake yen Salam duweni makna titikan kanggo metu saka shalat, lan sajrone salam duweni niyat mulyaake sepadanane makhluk Allah. Makna saka ucapan salam yaiku minangka pakurmatan marang para malaikat, para jama’ah, jin, lan manungsa kang duweni iman, ora dimaksudake marang wong-wong kafir lan wong munafik. Gerakan salam kanthi noleh nengen lan noleh ngiwa minangka gambaran perentah tumrap ngaweruhi kahanan sapada kaum muslim sakupengan kita, khususe kang perlu di tolong.

5.     Larasing Isi Naskah Asrarus Shalat Karo Kitab Lan Buku Fiqih Moderen

1)    Wudhu

Wudhu minangka bab kang kudu ditindakake sadurunge shalat, merga syarat sah e shalat yaiku suci saka hadas lan najis. Sajrone kitab Mabadi’ lan buku Fiqih Islam dijlentrehake bab wudhu, nanging sajrone NAS ora dijlentrehake. Kitab Mabadi’ anggone jlentrehake wudhu luwih amba, di jlentrehake rukun lan tata carane wudhu.

2)    Ngadeg

Ngadeg ditindakake sajrone shalat tumrap pawongan kang kuwasa kanggo ngadeg, denenya pawongan kasebut kahanane ora sehat, bisa nindakake shalat kanthi cara lungguh. Antarene kitab Mabadi’, buku Fiqih Islam, lan NAS, kabeh jlentrehake pakaryan ngadeg sajrone nindakake shalat.

3)    Niat

Niat minangka salah sawijine rukune shalat, niat kudu ditindakake sajrone shalat. Antarene kitab Mabadi’, buku Fiqih Islam, lan NAS, kabeh jlentrehake niyat minangka wiwitan sajrone nindakake shalat.

4)    Takbir

Takbir minangka salah sawijine rukun shalat shalat, takbir duweni makna ngagungake pengeran. takbir ditindakake kanti ngangkat tangan lan ngucap الَلهُ اَكْبَرْ. Antarene kitab Mabadi’, buku Fiqih Islam, lan NAS, kabeh jlentrehake takbir, lan maca donga iftitah sawise takbir, sajrone NAS di arani tawajjah. Ananging donga iftitah kang diwaca sajrone kitab Mabadi’ lan buku Fiqih Islam ora padha. 

5)    Maca Fatihah

Maca Fatihah uga minangka salah sawijine rukune shalat. Maca fatihah ana kang diwiwiti kanthi ta’awudz ana kang ora, gumantung mandzhab kang dianut. Antarene kitab Mabadi’, buku Fiqih Islam, lan NAS, kabeh jlentrehake maca Fatihah sawise maca donga Iftitah. Sajrone kitab Mabadi’ mung dijlentrehake anggone maca Fatihah, sajrone buku Fiqih Islam dijlentrhake sawise maca Fatihah diterusake kanthi maca salah siji ayat Al-Quran, sajrone NAS dijlentrehake sadurunge maca Fatihah diwiwiti maca ta’awudz.

6)    Rukuk

Rukuk minangka rukun shalat, sajrone rukuk disunnahake maca سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيْمِ وَبِحَمْدِه ping telu.   Antarene kitab Mabadi’, buku Fiqih Islam, lan NAS, kabeh jlentrehake sajrone rukuk maca

 سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيْمِ وَبِحَمْدِه  nanging sajrone buku Fiqih Islam lan NAS ora di jlentrehake anggone maca ping pira.

7)    I’tidal

I’tidal minangka rukun shalat, posisi  I’tidal ana kang nyendakepake tangan ana uga kang ora, gumantung madzhab kang dianut. Anggone nyelehake tangan uga ana kang di seleh ing duduk dada, ana kang di seleh ing dukur udel. Wacan sajrone I’tidal uga beda-beda. Kitab Mabadi’ lan buku Fiqih Islam jlentrehake kang di waca sajrone I’tidal yaiku :

سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ رَبَّنَا لَكَ الْحَمْدُ مِلْءَالسَّمَوَاتِ وَمِلْءَالْاَرْضِ وَمِلْءَمَاشِىْتَ مِنْ سَيْءٍبَعْدُ

nannging sajrone NAS ora dijlentrehake apa kang diwaca sajrone I’tidal.

8)    Sujud

Sujud minangka rukun shalat, sajrone sujud di sunnahake maca tasbih. Sadurunge ngadek saka sujud uga di sunnahake lungguh sedela. Antarene kitab Mabadi’, buku Fiqih Islam, lan NAS, kabeh jlentrehake sajrone sujud maca سُبْحَانَ رَبِّيَ الاعلى وَبِحَمْدِه nanging sajrone buku Fiqih Islam lan NAS ora di jlentrehake anggone maca ping pira.

9)    Lungguh ing Antarane Sujud Loro

Lungguh ing antarane sujud loro minangka salah sijine rukun shalat. . Antarene kitab Mabadi’, buku Fiqih Islam, lan NAS, kabeh jlentrehake sajrone lungguh ing antarane sujud loro maca

رَبِّ اغْفِرْلِى وَارْحَمْنِى وَاجْبُرْنِى وَارْفَعْنِى وَارْزُقْنِى وَعَا فِنِى وَاعْفُ عَنِّى 

ora ana kang bedakake antarane kitab Mabadi’, buku Fiqih Islam, lan NAS.

10)   Tahiyat

Tahiyat sajrone shalat ana loro kang diwajibake yaiku tahiyat akhir, kang dadi rukune shalat. Antarene kitab Mabadi’, buku Fiqih Islam, lan NAS, kabeh jlentrehake sajrone tahiyat maca tasyahud lan shalawat marang nabi. Ora ana kang  bedakake antarane kitab Mabadi’, buku Fiqih Islam, lan NAS.

11)   Salam

Salam kang dadi rukun shalat yaiku salam kang kapisan, dene salam kang kapindho minangka sunnahe shalat. Antarene kitab Mabadi’, buku Fiqih Islam, lan NAS, kabeh jlentrehake anggone ngramoungi shalat kanthi ngucap salam. Ora ana kang  bedakake antarane kitab Mabadi’, buku Fiqih Islam, lan NAS.

12)   Wirid

Wirid sawise shalat minangka salah sijine sunnah, ana pawongan kang nindakake saben mari shalat ana uga kang ora, gumantung madzhab kang dianut. . Antarene kitab Mabadi’, lan buku Fiqih Islam, dijlentrehake sawise shalat di sunnahake maca wirid. Yen sajrone NAS ora dijlentrehake, naming dipungkasi nganti maca salam.

6.     Panggunane Basa Sajrone Naskah Asrarus Shalat

6.1 Ragam Basa

1)         Ragam Basa Arab

Basa arab sajrone NAS iki minangka isi pokok saben kaca kasusun saka 6 pada, kaya pedhotan ing ngisor iki:

Assholaata tanha anil fakhsyaa’I

Wanniyatu biqoshdi ada’i

Fardhi wal imtitaali

Li awaamirilllahi qod dzakarotuha

Min af’aali makhsushotin

Wattakbiru bitaqdimillaahi ta’ala

2)       Ragam Basa Jawa

Basa Jawa sajrone NAS iki minangka makna gandul sangisore basa Arab mau, basa Jawa katulis mawa aksara arab pegon, saben satembung dimaknani nganggo basa Jawa, dadi anggone ngerteni makna saben sapada perlu ngrakit tembung-tembung mau supaya dadi mkna kang pener. Kaya pedhotan ing ngisor iki:

Tegese anembah amba ing tuan ing saben-saben

Nalika lan ing saben-saben wektu lan ing tuan

Anjaluken tulung tegese anjaluken tulung amba ing tuan

Ing dalem sekabehane hajat lan pangabekti

Muga aweh tuduh tuan ing amba ing dalan bener

Basa Jawa kang digunakake basa Jawa campuran, saperangan tembung ana sing nganggo basa krama nanging akeh sing gawe basa Jawa ngoko.

(1)       Jawa Ngoko

Panggunane basa Jawa ngoko sajrone Naskah Asrarus Shalat paling dominan sebageyan kaya ing pedhotan iki:

Utawi wiwitan kang agawe sira saking (sholat)

Iku ngadek nuli niyat

Nuli takbir nuli maca wajhah

Nuli maca ta’awud nuli maca fatihah

Nuli rukuk nuli I’tidal

Nuli sujud kang awal

pedhotan kasebut nuduhake yen basa kang digunakake yaiku basa Jawa ngoko

(2)       Jawa Krama

Saliyane basa Jawa ngoko seperangan ana tembung-tembung kang nggunakake basa Jawa ngoko kaya pedhotan-pedhotan iki:

Bayane saking pamiyarsa lan peningal

pedhotan kasebut nuduhake yen ana tembung paningal, tembung paningal minangka salah sijine tembung basa krama.

Ingkang atuduh iya Allah ing atase iya Allah sifat lan anekseni amba

pedhotan kasebut nuduhake yen ana tembung ingkang, tembung ingkang minangka salah sijine tembung basa krama.

Ing dalem alam kabeh hiya pengeran amba

pedhotan kasebut nuduhake yen ana tembung ing dalem, tembung ing dalem minangka salah sijine tembung basa krama.

(3)       Basa Dialek

Saliyane basa Arab lan basa Jawa sajrone NAS iki uga ana basa Dialek, nanging ora saben kaca ana basa dialek mung saperangan wae, kaya pedhotan iki:

Minal qirooati wal af’aali

Bayane saking wewacane lan saking penggawene

Minal qirooati wal af’aali               

Bayane saking wewacane lan saking penggawene

Minassana’I wal bashori wa

Bayane saking pamiyarsa lan peningal lan

Bimaa syahidallahu minannafyi

Ing barang kang anekseni Allah bayane saking nafi

Minal ayaati wal ikhbaari

Bayane saking sekabehe ayat lan hadist

Tembung “Bayane” asale saka tembung “Al Bayan” saka basa Arab kang duweni makna “Pituduh”, tembung kasebut  minangka tembung tambahan, kang dadi ciri khas anggone ngandharake isi sajrone NAS. Saking pangirane panliti tembung kasebut minangka dialek saka panulise NAS.

3)         Ragam Campuran (Jawa –Arab)

Ragam basa arab miangka basa kang dominan sajrone NAS, nanging ing saperangan ukara ana kang campur antarane basa Jawa lan basa Arab, kaya pedhotan iki:

(1)     Utawi maca a’udzubillah klawan nyegaja

(2)     Wong shodiq kabeh lan wong syahid kabeh

pedhotan kapisan kang nuduhake ragam basa Arab yaiku ing tembung a’udzubillah, kang ora di jarawakake dening pangripta. Pedhotan kapindo kang nuduhake ragam basa Arab yaiku ing tembung shodiq lan syahid, rong tembung mau minangka tembung saka basa Arab.

6.2    Pamilihe Tembung

Pamilihe tembung mujudake panggunane tembung-tembung tartamtu kang dipilih dening pangripta, kang dadi titikan sajrone reriptan sastra. Pamilihe tembung kang ana sajrone NAS arupa panambahing swara kang kalebu jinis protesis, uga panyudaning swara kang kalebu jinis aferesis. 

1)       Protesis

Protesis yaiku tambahe swara ing wiwitane tembung kang ora nganti ngowahi surasane tembung. Sasangka (2011:19). Tembung kang kena panambahe swara (protesis) sajrone NAS kaya ing ngisor iki:

(1)     Anglampahi

(2)     Angawula

(3)     Angandika

tembung-tembung kasebut minangka tembung kang kena protesis, amarga tambahe aksara “a” sangarepe, ora dadekake owake teges. (1) Anglampahi asale saka tembung ng + lampah + i = nglampahi, kawuwuhan “a” sangarepe dadi anglampahi, anane wuwuhan “a” ora dadekake teges nglampahi owah.  (2) Angawula asale saka tembung ng + kawula = ngawula, kawuwuhan “a” sangarepe dadi angawula, anane wuwuhan “a” ora dadekake teges ngawula owah. (3) Angandika asale saka ngandika,  kawuwuhan “a” sangarepe dadi angandika, anane wuwuhan “a” ora dadekake teges ngandika owah. amarani, anane wuwuhan “a” ora dadekake teges marani owah.

2)       Aferesis

Aferesis yaiku sudane swara ing wiwirane tembung kang ora nganti ngowahi surasane tembung, Sasangka (2011:20). Tembung kang kena panyudane swara (aferesis) sajrone NAS kaya ing ngisor iki:

(1)     Lan ing dalem pangaweruh ira lan ing dalem eruhira

ukara-ukara kasebut ngandhut tembung-tembung kang kena aferesis. katelu ukara kasebut ngandut tembung sira kang kena apheresis dadi ira. (1) ukara kapisan, pangaweruh ira asalse saka pangaweruh sira. uga ing eruh ira asale saka eruh sira.

D.        PANUTUP

1.         Dudutan

Asil saka panliten ngenani naskah Asrarus Shalat iki bisa didudut yen sajrone naskah kasebut duweni rahasiae manembah, lan ana panggunane basa kang khas.  Deskripsi Naskah Asrarus Sholat  kang jlentrehake yen Naskah Asrarus Sholat  kasimpen ing Museum Mpu Tantular Jl. Raya Buduran – Jembatan Layang, Sidoarjo, Jawa Timur kanthi nomer inventaris 07.278M, naskah iki mlebu ing Museum Mpu Tantular ing tahun 1998, nasakah iki asale saka Sumenep Madura,  kasusun saka 43 Kaca, saben sakaca kasusun saka 6 pada, ukuraning naskah 19.5 cm x 14.5 cm. Kahanan naskah AS iki isih kagolong apik, nanging saperangan ana tembung kang ora bisa kawaka. Wujud saka NAS iki yaiku seratan tangan kang kaserat ing daluwang, arupa gancaran. Ukarane arupa aksara Arab lan mawa basa Arab, lan ing ngisore ana kang diarani makna gandul kang arupa aksara arab pegon mawa basa Jawa. Basa kang digunakake ing naskah AS iki migunakake basa Arab lan basa Jawa kang di tulis ing aksara arab pegon. Saliyane basa Jawa kang baku, sajrone naskah AS iki uga ana basa dialek.

Naskah Asrorus Sholat duweni teges “Rahasia Sholat”, tembung  Asrarus Shalat saka tembung Basa Arab “Sirrun” kang duweni makna “rahsia” di jamakake dadi “Asrorun” duweni teges “pirang-pirang rahasia”, lan “shalat” duweni teges “dunga”. Asrarus sholat duweni makna “pirang-pirang rahasiae dunga”.

Isi saka naskah Asrarus shalat iki yaiku, Tata cara shalat kang diwiwiti kanthi cara ngadeg lan niyat, diterusake takbir, tawajjah, maca Fatihah, rukuk, sujud awal, lungguh antarane sujud loro, sujud akhir, tasyahud awal, tasyahud akhir, lan Salam. Ing saben-saben tumindak dijlentrehake siji-siji, kaya ing bab sujud kang dijlentrehake yen sujud kuwi minangka tanda yen hamba nginakaken awake marang gusti, kanthi cara nyeleh bathuke ing panggonan nisor. Saliyane tata cara shalat uga dijlentrehake ngenani hukum agama kang ana telu yaiku, hukum syara’, hukum akal lan hukum adat.  Sawise mangerteni isi saka naskah Asrarus Shalat banjur di larasake marang kitab-kitab lan buku-buku fiqih modern kang arupa kitab Mabadi’ lan buku Fiqih Islam.

Asil saka bandingake lan ngalrasake marang Kitab-kitab lan buku-buku fiqih modern mau nuduhake yen sajrone ngandharake tata cara shalat ana kang beda, kayata dunga kang diucap ana kang diambali ping telu ana kang mung pisan. Bab kasebut dijalari amarga madzhab kang dianut beda-beda. Madzhab Syafi’I minangka madzhab kang paling akeh dianut dening ulama’-ulama’ gedhe, paling kerep di guanakake sajrone njlentrehake tata cara ibadah. Organsasi kang ganut madzhab . Organisasi kang nganut madzhab Syafi’I salah sijine yaiku Nahdlatul Ulma’ kang biasane disingkat NU,  cikal bakal NU iki asale saka budaya pesantren. Budaya pesantren ora bisa uwal saking ajaran-ajaran agama kang arupa kitab-kitab kuning, isi saka kitab-kitab kuning kasebut biasane nggunakake tulisan aksara arab pegon.  NAS iki uga nggunakake aksara arab pegon, mula isi saka NAS iki ora adoh saka apa kang diajarake sajrone pesantren kang mayoritas nganut organisasi NU kang netepi aturan-aturan madzhab syafi’i.

Panggunane basa sajrone naskah Asrarus Shalat nggunakake maneka werna ragam basa. Ragam basa Jawa ngoko, Krama, Dialek, uga nggunakake ragam basa campuran (Jawa – Arab). Pamilihe tembung kang khas sajrone naskah asrarus shalat yaiku tembung-tembung kang kena tambahe swara ing wiwitane tembung kang ora nganti ngowahi surasane tembung (protesis).  uga sudane swara ing wiwitane tembung kang ora nganti ngowahi surasane tembung (aferesis)

2.         Pamrayoga

Panliten ngenani naskah pancen butuhake wektu kang ora diluk, merga proses kang ditindikake akeh. Mligine ngenani naskah agama kang butuhake referensi kitab-kitab lan buku-buku agama kang dianggo ing jaman saiki. Banjur isi saka naskah mau di bandingake lan dilarasake karo isi kitab-kitab lan buku-buku fiqih kontemporer mau.

Panliten iki isih ana kekurangan lan kaluputane, mula panliti nduweni pangajab supaya panliten sabanjure kang mligine ngenani naskah islam bisa katindakake kanthi luwih sampurna. Tumrap para pamaos diajab bisa paring pamawas kang luwih jembar mligine babagan agama, lan bisa dadi piranti ajar kanggo pasinaon tumrap para siswa ing pawiyatan.

KAPUSTAKAN

Arikunto, Suharsimi. 2010. Prosedur Penelitian Suatu Pendekatan Praktik. Jakarta: Rineka Cipta

Ash  Shiddieqy, T.M.  Hasbi . 2000. Pedoman Shalat. Semarang: Pustaka Rizki Putra

Baried, Siti Baroroh. 1994. Pengantar Teori Filologi. Yogyakarta: Badan Penelitian dan Publikasi Fakultas Seksi Filologi, Fakultas Sastra Universitas Gajah Mada

Endraswara, Suwardi. 2008. Metodologi Penelitian Sastra. Yogyakarta: Media Perssindo

Fachruddin, Fuad. 2006. Agama dan Pendidikan Demokrasi, Pengalaman Muhammadiyah dan Nahdlatul Ulama. Jakarta: Pusataka Alvabet dan Yayasan INSEP

Hasan, M. Ali. (2000). Hikmah Shalat dan Tuntunannya. Jakarta: Raja Grafindo Persada

Muhadjir, Neong. 1996. Metodologi Penelitian Kualitatif. Edisi III. Yogyakarta: PT Bayu Indra Grafika

Muhammad, Syaikh. 2012. Ringkasan Fiqih Islam. IslamHouse.com

Nazir, Mohammad. 1988. Metode Penelitian. Jakarta: Ghalia Indonesia

Pujiastuti, Titik. 2006. Naskah dan Studi Naskah. Bogor: Akademia

Purnomo. S. Bambang. 2013. Filologi dan Studi Sastra Lama (Sebuah Pengantar Ringkas). Surabaya: Perwira Media Nusantara

Ratna, Nyoman Kutha. 2013. Teori, Metode, dan Teknik Penelitisn Sastra. Yogyakarta: Pustaka Pelajar

Rofi, Soyan. 2016. Sejarah Pendidikan Islam di Indonesia. Yogyakarta: CV Budi Utama

Salam, Aprinus. 2004. Oposisi Sastra Sufi. Yogyakarta: PT LKiS Pelangi Aksara

Sariban. 2009. Teori dan Penerapan Penelitian Sastra. Surabaya: Lentera Cendekia Surabaya

Sudardi, Bani. 2003. Penggarapan Naskah. Surakarta: Badam Penerbit Sastra Indonesia Fakultas Sastra Universitas Sebelas Maret

Sugiyono. 2011. Metode Penelitian Kuantitatif  Kualitatif dan R&D. Bandung: Alfabeta

Suryani NS. Elis. 2012. Metode Filologi dan Penerapannya. Bogor: Ghalia Indonesia

Tim Penulis. 2014. Buku Pedoman Penulisan Skripsi dan Ujian Skripsi Unesa. Surabaya: Unesa

Umam, Kahirul. 2014. Ilmu Nahwu Untuk Pemula. www.programbisa.com

Wahid, Abdul.2001.  Mennggerakkan Tradisi. Yogyakarta: LKiS

-----, 201. Al Quran Tafsir Per Kata Tajwid Kode Angka Al Hidyah. Tangerang : PT Kalim